Proces w Marmaros, czyli Lieberman przeciw Austrii

"Proces w Marmaros" to tytuł kolejnego słuchowiska dokumentalnego Andrzeja Sowy i Krzysztof Szweda, którzy tym razem przeniosą nas do wydarzeń sprzed blisko stu lat.

9 lutego 1918 roku Austro-Węgry na mocy traktatu zawartego w Brześciu odstąpiły Ukrainie Ziemię Chełmską i część Podlasia. Ten haniebny akt, który wywołał wielkie wzburzenie wśród Polaków, zwieńczone ostrym protestem Rady Regencyjnej, stał się też zarzewiem buntu drugiej brygady Legionów walczących po stronie cesarstwa.

Piechota stacjonującej na Bukowinie formacji pod dowództwem generała Józefa Hallera sforsowała po ciężkich bojach pod Rarańczą w nocy z 15 na 16 lutego trzy linie okopów austriackich i ponad 1500 żołnierzy dołączyło do polskich oddziałów na Ukrainie. Niestety, artyleria i tabory nie zdołały przedrzeć się przez zasieki. Pojmanych około 1800 oficerów i szeregowców Austriacy internowali w obozach na Węgrzech i rozpoczęli intensywne, trwające prawie cztery miesiące śledztwo. Nie odważyli się jednak postawić ich przed sądem doraźnym. W rezultacie większość internowanych wysłano na front włoski. Kilku zdołało zbiec. Zaś 113 uznanych za prowodyrów postawiono przed sądem wojskowym.

Proces rozpoczął się 8 czerwca 1918 roku w Marmaros-Sziget na Węgrzech. Prokurator, Ukrainiec kapitan Włodzimierz Ustianowicz zażądał dla 102 oskarżonych o dezercję obywateli austriackich kary śmierci, a dla poddanych rosyjskich dożywocia. Sądowi przewodniczył generał Alfred Rettich. Posiedzenia prowadził sędzia kapitan Franciszek Bartak, z pochodzenia Niemiec, wspomagany przez czterech sędziów. Oskarżonych broniło siedmiu adwokatów, sześciu Polaków i jeden Węgier. Pierwsze skrzypce grał wśród nich Herman Liebermann, wówczas poseł do parlamentu austriackiego wybitny przedstawiciel palestry w międzywojennej Polsce.

***