Adaptacja: Wacław Tkaczuk,
Reżyseria: Dobrosława Bałaza,

Obsada:
Małgorzata Zajączkowska,
Marcin Hycnar,
Włodzimierz Press,
Marek Barbasiewicz

W przeciwieństwie do utworów Nałkowskiej, Szmaglewskiej, Borowskiego czy Kertesza - akcja “Krzyku w próżni świata” nie toczy się w obozie koncentracyjnym. Mimo tego opowiadanie Zawieyskiego jest równie przejmujące, co “Ambulans” autorstwa Tadeusza Łomnickiego. Renata W. – podobnie, jak Adina Blady Szwajgier w “Nadludzkiej medycynie” – jest lekarką, ale autor oszczędza nam drastycznych opisów, pojawiających się w telewizyjnym monodramie w wykonaniu Mai Komorowskiej.

W sytuacji pacyfikowania przez hitlerowców okolicznych szpitali lekarze uciekli, a bohaterka została sama ze swoimi pacjentami. Wśród nich spotykamy m.in. zakochanego w Renacie Narcyza – byłego tancerza, a obecnie człowieka trapionego myślami samobójczymi (“zalewają go brudne ścieki jego życia”). Odrzucony przez lekarkę, podcina sobie żyły. We wspomnieniach bohaterki powraca jej mąż Karol – lekarz bądź sanitariusz – który zginął podczas bombardowania, wybiegając ze schronu za katatonikiem Teofilem Marcem. Inni podopieczni Renaty to m.in. Melania Wieczorek, której “łzy lecą jak ptaki”, Wieliczkowa (“cała podrapana przez głosy, które po niej chodzą”) i Ignacy Kocyś, “dawny buchalter, który swoimi pięknymi rękami zadusił nagle przy obiedzie żonę, bo tak mu nakazał potężny demon Zenobii – Ki”. Zarówno Kocyś , potrafiący zabić “pomiędzy zupą a kotletem”, jak i Narcyzsą świadomi czekającego ich losu. Pierwszy w rozmowie z Renatą mówi o “śmierci, rozwałce albo gazie”, drugi stwierdza, że “kury (…) nie na to żyją, by je zabijać, i to masowo, masowo niech giną tacy jak tu”. Pojawia się również “dobry Niemiec”, czyli major Schwengruber, który namawia Renatę do opuszczenia podopiecznych. Robi to również dlatego, że lekarka przypomina mu jego siostrę Lothę - jedyną kobietę, która go naprawdę kocha. Za karę zostaje wysłany przez podwładnych na front. Zawieyski znakomicie dozuje napięcie – wystarczy wspomnieć choćby rozświetlaną błyskawicami rozmowę naszej bohaterki z Kocysiem, Narcyza, szukającego Renaty w pustych pomieszczeniach szpitalnych czy lekarkę osaczoną w pokoju przez swoich podopiecznych. Jest w tym opowiadaniu atmosfera rodem ze znakomitego spektaklu Wojciecha Smarzowskiego, opartego na wspomnianej już “Kuracji”.

Rolę żeńskiego odpowiednika Janusza Korczaka zagrała Małgorzata Zajączkowska – aktorka Kajzara, Hanuszkiewicza, Lachmanna, która wkrótce zmierzy się z monodramem (“Matematyka miłości” Vilar). W traktującym o Marcu ’68 radiowym “Orient - Expressie” – jako matka i córka – zupełnie mnie nie przekonała. W “Krzyku w próżni świata” jest inaczej. Jej bohaterka jest zwyczajna – nie ma tu nawet śladu pomnikowości rodem z poniedziałkowych telewizyjnych spektakli, prezentowanych w ramach “Sceny Faktu”. Lekarka chce się podobać mężczyznom, boi się tego, co ją czeka, nie chce umierać, ale zostaje w imię zwykłego “tak trzeba”. Jednocześnie Zajączkowska przybliża nam postać, a nie identyfikuje się z nią, staje się medium – podobnie jak Aktorka w “Marii” Iredyńskiego. Narcyz w wykonaniu Marcina Hycnara początkowo rozczarowuje. Za dużo tu ekspresji – niepotrzebnych śmiechów, szlochów, krzyków. Później jednak bohater się uspokaja, a gdy mówi, że Renata zawsze może na niego liczyć, w tym jednym słowie zawiera się wszystko. Najlepiej na tle ukazanych dość naskórkowo dyszących i jęczących pacjentów wypada Kocyś w wykonaniu obdarzonego niezwykle radiowym głosem Andrzeja Blumenfelda. Jego wygłaszany powoli i spokojnie monolog na temat zagłady skierowany do Renaty nie jest bełkotem wariata, ale logicznym wywodem filozoficzno – etycznym, antycypującym ostatnią scenę. Z kolei Marek Barbasiewicz robi wszystko, co w jego mocy, by pokazać, że podczas ostatniej wojny istnieli również posiadający ludzkie odruchy Niemcy.

Ingmar Villqist na pewno czytał opowiadanie Jerzego Zawieyskiego. Zderzenie upośledzonych bohaterów z przemocą pojawia się m.in. w “Helmuciku” i “Sprawie miasta Ellmit”, ale ewidentna inspiracja “Krzykiem w próżni świata” najbardziej widoczna jest w “Nocy Helvera”. Nie bez powodu chorzowski dramaturg kilkadziesiąt lat po wojnie pisze historię Karli i jej kalekiego syna. Mimo iż w Krakowie funkcjonuje hotel “U Pana Cogito” (większość personelu to ludzie po przebytych kryzysach psychotycznych), a Teatr Psyche wystawia “Tristana i Izoldę” z udziałem schizofreników, dramat Villqista – podobnie jak tekst Zawieyskiego - wytrąca nas z dobrego samopoczucia i przypomina, że zawsze mogą pojawić się ludzie – niekoniecznie muszą to być akurat paramilitarne, faszystowskie bojówki – którzy “szukają wszędzie (…) psychicznie chorych i upośledzonych, wywlekają ich z mieszkań i wywożą na ciężarówkach w niewiadomym kierunku”.

Źródło:
Tomasz Klauza
Dziennik Teatralny Katowice
30 września 2008

Bardzo interesującą recenzję tego utworu znalazł Audiofil. Ma ona jednak dziwną słabość. Wspomina "Lot nad kukułczym gniazdem", "Ambulans" i "Nadludzką medycynę" a całkowitym milczeniem pomija Stanisława Lema "Szpital przemienienia"??? A przecież to paralele z tą właśnie powieścią są tutaj narzucające się. Doprawdy dziwne bywają recenzentów drogi.... (Słuchacz)

[ Lame 3.98.2, VBR ~140 kbps ]

md5:
6796aabc1b751673227f85582165a92d
*Krzyk w prozni swiata cz.1.mp3
bc956fcbcb80e32baad5516a520f3661
*Krzyk w prozni swiata cz.2.mp3
e3255cc121b706f205591ffefb06b1c9
*Zawieyski Jerzy_Krzyk w prozni swiata.zip

"Krzyk w próżni świata" (2008)

Autor: Jerzy Zawieyski
Reżyseria: Dobrosława Bałazy
Obsada: Małgorzata Zajączkowska (Renata W.), Marcin Hycnar (Narcyz), Marek Barbasiewicz (major Schwengruben), Andrzej Blumenfeld (Kocyś), Włodzimierz Press (dr Adam Skrzyniarz), Teresa Lipowska (pacjentka zakładu psychiatrycznego), Elżbieta Kijowska (pacjentka zakładu psychiatrycznego), Andrzej Chudy (pacjent zakładu psychiatrycznego), Jarosław Domin