wersja z 2001 roku.**
Autor: STANISŁAW WYSPIAŃSKI;
Tytuł: "Wesele";
Adaptacja radiowa i reżyseria: Janusz Kukuła;
Muzyka (w wykonaniu Polskiej Orkiestry Radiowej pod dyrekcją Jacka Bonieckiego: Piotr Moss;
Realizacja akustyczna: Andrzej Brzoska;
Kierownik produkcji: Romuald Cieślak;
Obsada:
Gospodarz - Krzysztof Gosztyła;
Gospodyni - Anna Seniuk;
Pan Młody - Piotr Adamczyk;
Panna Młoda - Edyta Jungowska;
Marysia - Dorota Landowska;
Wojtek - Sławomir Pacek;
Ojciec - Stanisław Brudny;
Dziad - Gustaw Lutkiewicz;
Jasiek - Adam Bauman;
Kasper - Artur Janusiak;
Poeta - Krzysztof Kolberger;
Dziennikarz - Jarosław Gajewski;
Nos - Jerzy Bończak;
Ksiądz - Krzysztof Kowalewski;
Maryna - Grażyna Barszczewska;
Zosia - Ewa Domańska;
Radczyni - Beata Tyszkiewicz;
Haneczka - Izabella Bukowska;
Czepiec - Adam Ferency;
Czepcowa - Barbara Zielińska;
Klimina - Krystyna Królówna;
Staszek - Jacek Braciak;
Kuba - Łukasz Lewandowski;
Żyd - Krzysztof Chamiec;
Rachel - Joanna Trzepiecińska;
Isia - Sara Muldner;
Chór - Krystyna Tkacz, Tomasz Marzecki, Sebastian Konrad;
Osoby dramatu:
Chochoł - Wojciech Siemion;
Widmo - Andrzej Ferenc;
Stańczyk - Krzysztof Kołbasiuk;
Hetman - Marek Bargiełowski;
Rycerz Czarny - Janusz Zakrzeński;
Upiór - Tomasz Zaliwski;
Wernyhora - Józef Duriasz;
(W nagraniu udział wzięła młodzież 73 Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie.)
(Nagranie pochodzi z 2001 r.)
**
Stanisław Wyspiański - urodzony 15 I 1869 r. w Krakowie, zmarły
niespełna 37 lat później, wszechstronnie utalentowany dramatopisarz,
poeta, malarz, reformator teatru, był w dniu premiery "Wesela" - 16
marca 1901 r. - znanym autorem dzieł plastycznych i literackich.
Jednak prawdziwą sławę przyniósł mu dramat, który do dnia
dzisiejszego cieszy się największą popularnością, jako trwała
pozycja w repertuarze polskiej sceny narodowej.
Geneza "Wesela"
Bezpośrednim impulsem do napisania dramatu było autentyczne wesele
poety, Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, młodszą siostrą żony
Włodzimierza Tetmajera. Wesele urządzono w domu Tetmajerów 20
listopada 1900 r.
Ślub inteligenta z wiejską dziewczyną był jednym z serii związków
zawieranych zgodnie z młodopolską "chłopomanią", według której
małżeństwo takie traktowano jako szansę odrodzenia społeczeństwa
końca XIX w.
Szczególne spotkanie pochodzących z różnych środowisk gości
weselnych miało miejsce w listopadzie (miesiącu rocznicy powstania),
a Kraków (miasto artystów cieszący się swobodą tworzenia)
biesiadowało z galicyjską biedotą, w której żyły tradycje
chłopskiego udziału w zrywach zbrojnych (powstanie kościuszkowskie)
Kompozycja i przebieg wydarzeń
Nastrojowo-symboliczny, pełen aluzji dramat składa się z trzech
aktów podzielonych na 105 scen. Akcja rozgrywa się w Bronowicach, w
wiejskiej izbie, w listopadową noc. Autor bardzo dokładnie
prezentuje w didaskaliach scenerię zdarzeń.
Akt I można określić jako komedię realistyczną, dwa następne mają
charakter symboliczny, wizyjny. Obok 28 postaci autor umieścił 7
"osób dramatu", rozszerzających akcję o plan symboliczny. Są to:
Chochoł, Widmo, Stańczyk, Hetman, Rycerz Czarny, Upiór, Wernyhora.
Choć postaci literackich nie można całkowicie identyfikować z ich
pierwowzorami, należy pamiętać, że Wyspiański świadomie wykorzystał
cechy i rysy autentycznych osób przy konstruowaniu bohaterów
"Wesela". I tak:
Gospodarz to Włodzimierz Tetmajer (malarz i pisarz), -- Gospodyni,
siostra Panny Młodej - Anna Mikołajczykówna, żona Tetmajera, --
Poetą jest Kazimierz Przerwa-Tetmajer (jeden z najbardziej
popularnych poetów Młodej Polski), -- Dziennikarzem - Rudolf
Starzewski (redaktor naczelny "Czasu"), -- Radczynią - Antonina
Domańska (spokrewniona z Rydlami autorka powieści dla młodzieży,
m.in. "Paziów króla Zygmunta), -- Zosia, Maryna i Haneczka to
kuzynki Rydla. Podobnie swoje pierwowzory mają przedstawiciele wsi:
Klimina, Kasper, Jaśko, Wojtek i Marysia.
Akt I Goście weselni, jakby dla odpoczynku od gwaru weselnego,
zatrzymują się i wymieniają uwagi na różne tematy. Wszystkie rozmowy
toczą się na tle muzyki, cechuje je sztuczna układność i wyraźnie
widoczna różnica zainteresowań. Krótkie spotkania służą konfrontacji
postaw, poglądów i charakterów i pozwalają określić występujące
osoby.
Czepiec w rozmowie z Dziennikarzem zdaniem "Cóż tam, panie, w
polityce?" przywołuje krąg pierwszoplanowych zagadnień. Dziennikarz
nie daje się wciągnąć w dyskusję ("Niech na całym świecie wojna,/
byle polska wieś zaciszna/ byle polska wieś spokojna"), nie uważa
chłopa za odpowiedniego partnera do takich rozmów. Czepiec,
zorientowawszy się w sytuacji, przypomina o znaczeniu chłopów
podczas powstania kościuszkowskiego, a także o tym, że panowie nie
umieją wykorzystać patriotycznych tradycji chłopskich.
Zosia i Haneczka, młodziutkie, pełne radości życia dziewczyny,
prezentują młode pokolenie, które garnie się do ludu.
Jasiek i Kasper to prości i szczerzy parobcy prezentujący dowcip,
wigor i zdrowy rozsądek, charakterystyczny dla ludu.
Wyniosła i dumna Radczyni traktuje środowisko wiejskie z
pobłażaniem. Jej pytanie skierowane do Kliminy: "Cóż ta, gosposiu,
na roli?/ Czyście sobie już posiali?" i krótką odpowiedź chłopki:
"Tym ta casem sie nie siwo" - przytacza się jako dowód zupełniej
nieznajomości realiów życia wiejskiego prezentowanej przez
inteligencję.
W kolejnych scenach poznajemy szczęśliwego, radosnego i rozkochanego
w pięknej żonie Pana Młodego oraz hożą, pełną rozsądku oraz naiwnej
prostoty Pannę Młodą.
Młoda i inteligentna Maryna, w odpowiedzi na zaloty pustego,
znużonego powodzeniem u kobiet Poety, cynika pełnego niewiary w
życie i sztukę, krótko stwierdza: "Przez pół drwiąco, prze pół
serio/ bawi się pan galanterią".
W połowie aktu na wesele przychodzi Żyd. Jego rozmowa z Panem Młodym
to pierwsza poważniejsza dysputa, sygnalizująca istotne i bolesne
różnice między poszczególnymi grupami społecznymi. Określenie
stosunku inteligencji do mniejszości narodowych mianem przyjaciół
"co się nie lubią" oraz ocena chłopskiego stroju Pana Młodego - "Pan
się narodowo bawi", wnosi do dramatu poważną nutę.
Zmianę nastroju pogłębi pojawienie się Rachel, rozpoetyzowanej
córki Żyda. Jej rozmowa z Panem Młodym, sugestie, że scenerię
własnego wesela wykorzysta jako motyw poetycki oraz wyznanie
młodzieńca: "od miesiąca chodzę boso,/ od razu się czuję zdrowo,/
chadzam boso, z gołą głową; / pod spód więcej nic nie wdziewam,/ od
razu się lepiej miewam - dają obraz rzeczywistego stosunku
inteligencji do chłopów. Ich zainteresowanie wsią ma czysto
zewnętrzny charakter, pozbawione jest autentycznego zaangażowania.
Pomimo upływających godzin tempo prowadzonych rozmów nie słabnie,
ale stają się one coraz poważniejsze. Obecni na weselu artyści
rozmawiają o sztuce, o swoich marzeniach twórczych. Poeta zwierza
się Gospodarzowi z projektu dramatu "groźnego, szumnego,
posuwistego".
Rozmowę przerywa pojawienie się Czepca i Ojca. Kiedy z kolei w
rozmowie z nimi Poeta określa się jako "żurawiec", przelotem tylko
bywający w kraju - chłopi współczują mu takiego stosunku do życia,
instynktownie wyczuwając, że jest w charakterze Poety jakaś skaza
utrudniająca mu osiągnięcie szczęścia. Czepiec radzi z prostotą:
"Weź pan sobie żonę z prosta, duza scęścia, mała kosta".
Niespodziewanie następuje kolejna zmiana nastroju. Wybucha kłótnia o
dług, który Czepiec winien zwrócić Żydowi. Przy okazji o swoje
upomina się Ksiądz. Gospodarz, świadek sporu, przypomina "rok
czterdziesty szósty", krwawą rzeź dokonaną przez chłopów na
szlachcie. Słowa Pana Młodego, który zna wydarzenia tamtych czasów,
ale nie chce o nich pamiętać, świadczą, że zdaje sobie sprawę z
konfliktów istniejących pomiędzy poszczególnymi warstwami
społecznymi. "Jak to się zmieniają ludzie" - konkluduje Pan Młody -
"jak się wszystko dziwnie plecie;/ myśmy wszystko zapomnieli: o tych
mękach, nędzach, brudzie;/ stroimy się w pawie pióra".
Powagę sytuacji rozładowuje pojawienie się Jaśka i Kaspra, którzy z
butą i pewnością siebie komentują swobodne zachowanie miejskich
panienek.
Na zakończenie aktu Poeta, zgodnie z sugestiami Racheli, prosi
nowożeńców o zaproszenie na wesele stojącego w sadzie chochoła.
Młodzi przystają na sugestię, traktując to jako doskonałą zabawę, a
nawet dodają: "Sprowadź jeszcze, kogo chcesz, ciesz się z nami,
ciesz godami".
Pojawiające się w II akcie "Osoby Dramatu" mają związek z
poruszanymi wcześniej motywami i wątkami. Rozmowy tych osób ukazują w
innym świetle bohaterów dramatu, ukazują ich ukryte marzenia, lęki,
kompleksy i przypominają bolesne wydarzenia z przeszłości.
O północy przybycie nowych "gości" oznajmia Chochoł.
Widmo ukazuje się Marysi. Zazwyczaj odczytywane jest jako zjawa
młodo zmarłego malarza Ludwika de Laveaux, z którym zaręczona była
trzecia z sióstr Mikołajczykówien, pierwowzór Marysi.
Kolejne zjawy wydobywać będą "co się komu w duszy gra, co kto w
swoich widzi snach".
Dziennikarzowi - Stańczyk, błazen ostatnich Jagiellonów, uznany za
symbol stronnictwa konserwatywnego skupionego wokół dziennika
"Czas", redagowanego przez Starzewskiego. Spotkanie głęboko porusza
Dziennikarza, wlewa mu "jad goryczy w krew", przypomina o trwającej
niewoli narodowej, o niemocy trawiącej zarówno społeczeństwo jak i
jego samego.
Do Poety, postaci niewątpliwie tragicznej, przychodzi Rycerz,
Zawisza Czarny, bohater napisanej przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera
fantazji dramatycznej; wzór minionej chwały i mocy narodowej.
Hetman - Branicki, warchoł, symbol zdrady narodowej i szlacheckiej
nawiedza Pana Młodego.
Upiór - Szela, chłopski przywódca krwawych rzezi galicyjskich z 1846
r. pojawia się Dziadowi (przedstawicielowi biedoty wiejskiej).
Szczególną rolę odgrywa jednak Wernyhora. Ukazuje się wielu osobom
i wywiera zasadniczy wpływ na dalsze wydarzenia.
Wernyhora, na pół legendarny Kozak, wróżbita z XVIII w. przybywa z
rozkazem porywającym lud do powstania. Gospodarz otrzymuje
odpowiednie polecenie i złoty róg, którego głos ma być znakiem do
ataku. Gospodarz powierza go jednak Jaśkowi, który ma również zwołać
chłopów . Wymownym, materialnym znakiem bytności Wernyhory jest
złota podkowa.
Akt III rozgrywa się przed świtem, zmęczeni goście snują się po
izbie. Pośród nich uwagę zwraca odrażająca postać, Nosa, dekadenta,
człowieka pełnego niewiary i zniechęcenia, który tłumi swe żale i
bóle alkoholem.
Pośród toczących się leniwie rozmów uwagę zwraca dialog
pomiędzy Panną Młodą a Poetą. Jagusia opowiada sen w którym diabły
wiozły ją do Polski. Naiwna dziewczyna dopytuje "a kaz tyz ta
Polska, a kaz ta?", na co Poeta wskazuje jej serce i wyjaśnia: "A to
Polska właśnie".
Wśród gości pojawia się Kuba i uświadamia Czepcowi powagę wizyty
Wernyhory. Ten na próżno próbuje dobudzić Gospodarza i decyduje
sprowadzić uzbrojonych chłopów. Kiedy zaś spotyka się z
niedowierzaniem inteligencji grozi: "Panowie, jakeści som,/ jeźli
nie pójdziecie z nami,/ to my na was - i z kosami!". Gotowy do czynu
Czepiec próbuje zmobilizować Pana Młodego i Poetę. Pana Młodego
zachwyca jedynie piękno świtu i nie zważa na powagę sytuacji.
Otrzeźwiały Gospodarz przypomina sobie wydarzenia nocy, a nastrój
podniecenia udziela się pozostałym gościom bronowickim. Wszyscy
oczekują obiecanego znaku, nadsłuchują tętentu koni i nieruchomieją.
Niespodziewanie w drzwiach staje Jasiek. Okazuje się, że zgubił
złoty róg, kiedy pochylił się po czapkę z pawich piór.
Znieruchomieli goście nie dają się rozbudzić, przerażonemu Jaśkowi.
Chochoł rozpoczyna śpiew: "Miałeś, chamie, złoty róg,/ miałeś,
chamie, czapkę z piór:/ czapki wicher niesie,/ róg huka po lesie,/
ostał ci się ino sznur,/ ostał ci się ino sznur" w takt którego
bohaterowie rozpoczynają somnabuliczny, powolny taniec.
Trudno o jednoznaczną interpretację sceny kończącej dramat. Słomiany
chochoł raz nazywany jest "głupim śmieciem", kiedy indziej Rachel
mówi: "nie przeziębi najgorszy mróz,/ jeźli kto ma zapach róż;/
owiną go w słomę zbóż", co wskazywałoby optymistyczną interpretacje,
zgodnie z którą autor wyrażałby nadzieję, że społeczeństwo polskie
"ocknie się ze snu, spowodowanego wieloletnią niewolą.
Obraz społeczeństwa polskiego w "Weselu"
Dramat jest utworem opartym
na autentycznych wydarzeniach i prezentuje bohaterów nie tylko
posiadających swoje pierwowzory w rzeczywistości, ale i osadzonych w
konkretnych realiach epoki. Wyspiański zaprezentował jednak niepełny
obraz społeczeństwa polskiego. Ograniczył się do ukazania chłopów i
inteligencji, widzianych w kontekście walki narodowowyzwoleńczej oraz
modnej w Młodej Polsce ludomanii. Inteligenci i artyści
przedstawieni zostali jako grupa skłonna do wpadania w usypiające
samozadowolenie, bierna, bezradna wobec rzeczywistości i narodowej
niewoli, nie umiejąca podjąć wyznaczonego jej przez historię zadania
- przewodzenia narodowi (obalenie mitu o przywódczej roli
inteligencji). Chłopi wykazują patriotyzm i szczery zapał do walki,
brak im jednak przywództwa (obalenie mitu racławickiego kosyniera -
wybawcy).
"Wesele" jako dramat neoromantyczny
Wyspiański w pełni wykorzystuje nowe tendencje charakterystyczne dla sztuki przełomu
wieków: symbolizm i impresjonizm, zarazem jednak w sposób świadomy
nawiązuje do romantycznej ideologii i poetyki (tj.
charakterystycznego dla tej epoki sposobu konstruowania dzieła
literackiego)
Odwołania do konkretnych dzieł literackich, np. "Dziadów" cz. II i
III A. Mickiewicza, "Snu srebrnego Salomei" J. Słowackiego.
Kontynuacja treści patriotycznych (utwór wzywa do czynu zbrojnego,
nowością jest sugestia, że żadna z grup społecznych nie nadaje się
do pełnienia roli przywódczych) Zasygnalizowanie w dramacie problemu
odnalezienia się w rzeczywistości artysty i przyjęcie przez niego
odpowiedzialności za duchowe przewodnictwo narodowi. Obecność
fantastyki, scen wizyjnych; przeplatanie się scen realistycznych z
fantastycznymi.
Zwrot ku ludowości, fantastyka i duchowość ludowa.
**
Czas trwania: 138:36;
Ostatnio zamieszczone
Ostatnio zgłoszone jako nieaktywne
gepard 
Słuchacz 
jakoe 
Robertus 
truffla33 
pavvvel 
drago997 